Plasenta Bariyeri ve İlaçlar

Hamilelikte ilaç kullanımı başta ilacın içerdiği kimyasallar olmak üzere birçok etken nedeniyle plesenta bariyerini geçerek bebeğe zarar verebilmektedir.

1960’larda yeni doğanlarda görülen anomaliliklerin çoğunlukla kalıtsal olabileceği üzerinde durulurken 1961 senesinde Thalidomid kullanan annelerin bebeklerinde fokomeli hastalığının görülmesiyle birlikte doğumsal anomaliliklerde, plasenta bariyerinden bebeğe ilaç geçişi ve sonuçları üzerinde durulmaya başlanmıştır.

Global nüfusta doğumlarda anomali görülme oranı %5-6 gibi bir orandadır. Gelişmiş ülkelerde bu oran düşse dahi yine %2 oranında görülmektedir. Doğumlarda anomali görülmesinin en önemli nedenlerinden biri arasında gebelikte, dozu ve uygulama sıklığı, süresi yanlış olan ilaç kullanımı sayılmaktadır.

Hamileliğin özellikle ilk 3 ayı (üçüncü ve sekizinci haftalar daha önemli olmak üzere) bebeğin organlarının gelişim evresi (organogenez) olduğundan bu dönemde alınan ilaçlar bebeği olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Sonraki aylar daha az önemli olmakla beraber yine de bebeğin büyüme, gelişmesinde olumsuz rol oynayabilir.

Özellikle toplumumuzda anne adayları uyku problemi ya da baş ağrısı gibi nedenlerle bir sıkıntı yaşanmayacağını düşünerek ağrı kesici ve uyku ilaçlarını herhangi bir uzmana danışmadan kullanarak doğacak bebeklerine zarar verebileceklerini gözden kaçırmaktadırlar. Oysaki alınan tüm ilaçlar eşit olmamakla beraber belli bir oranda plasenta (göbek kordonu) yoluyla bebeğe geçmektedir. Günümüzde her ilacın hangi oranda plasenta bariyerinden geçerek bebeğe ulaştığı konusu netlik kazanmamıştır. Çünkü bu konuda yapılan klinik çalışmalar bebek üzerinde geri dönüşümü olmayan hasarlara yol açabildiğinden ve etik olarak uygun olmadığından sınırlandırılmıştır. Ayrıca anneden bebeğe plasenta bariyeri yoluyla ilaç geçişi konusu toplumdan topluma ve kişiden kişiye değişen özellikler ve durumlar nedeniyle de farklılık gösterdiğinden net bir şey söylemek mümkün değildir. Plasenta bariyeri ve ilaçların geçişinin hangi etkenlere bağlı olarak değiştiğine kısaca göz atacak olursak;

-Kullanılan ilaçların yağda çözünme miktarı
-İlaçların kullanım süresi ve sıklığı
-Anne vücudunda ilacın metabolize edilme süresi
-Anne kanındaki proteinlere ilacın bağlanma oranı
-Kullanılan ilacın molekül büyüklüğü
-İlaç kullanılan hamilelik evresi ( İlerleyen evrelerde plasenta bariyerinden ilaç geçişi artar)
-Plasental kan akışındaki artış
-Kullanılan ilacın iyon yükü, serbest dolaşım kapasitesi, çözünürlük miktarı kısaca fizikokimyasal yapısı
-Plasenta bariyerindeki giriş kapılarının büyüklüğü

Hamilelikte kullanılan ilaçları verebilecekleri zarar miktarına göre kullanılabilirlikleri noktasında A,B,C,D ve X grubu ilaçlar şekilde gruplandırılır.

A grubu ilaçlar; hamileliğin ilk üç ayında fetüste herhangi bir olumsuzluğa neden olmayan, diğer 3 aylık dönemlerde de belirgin zararı saptanmamış, dolayısıyla kullanılmasında sakınca görülmeyen tipte ilaçlardır.

B grubu ilaçlar; deney hayvanları fetüsünde zarara sebep olmuş ancak, insan fetüsünde etki göstermemiş ya da deney hayvanları üzerinde denendiği halde insanlarda kontrol amaçlı olarak uygulanmamış ilaçlardır.

C grubu ilaçlar; ne deney hayvanları ile ne de insanlar üzerinde net sonuç verecek detaylı çalışmalarının yapılmadığı, toplam yararın toplam zarara oranına bakılarak kullanılabilecek ilaçlardır.

D grubu ilaçlar; fetüse zararı bilindiği halde kullanımı zorunlu olduğu için meydana gelebilecek zararların göz ardı edilmek süratiyle kullanılabilecek ilaçlardır.

X grubu ilaçlar; hem insan fetüsü hem deney hayvanları fetüsünde yüksek derecede anomaliye sebep olan hamilelikte asla kullanılmaması gereken ilaçlardır.

Hamilelikte en sık kullanılan ilaçlar; antibiyotikler, tansiyon ilaçları, sakinleştiriciler, astım, epilepsi için kullanılan ilaçlar ve kusmayı önleyici ilaçlardır. Farmakoloji Uzmanı Dr. Gülay Özgön’e göre hamilelik sırasında bilinçsiz ve yanlış ilaç kullanımı farklı gelişim evrelerindeki bebekleri doğrudan ve dolaylı olarak etkileyerek geri dönüşümü olmayan olumsuzlukların yaşanmasına neden olmaktadır. Hamilelikte ilaç kullanımı belli prensiplere uygun olarak yapılması gerektiğinden mutlaka hekimlere danışılmayan ya da hekimlerce onaylanmayan ilaç uygulamalarında kaçınılmalıdır. Herhangi bir rahatsızlık sebebiyle doktora gidildiğinde ilaç verilmeden önce hamile olan bayanların hamile olduklarını doktora mutlaka hatırlatmaları gerekmektedir.